Foto: Njujork Tajms
Danas se vraćamo u 1977. i vadimo iz naftalina isečak iz članka Njujork Tajmsa o studiranju i implementaciji “jugoslovenskog modela” u Kini. Kineski su rukovodioci boravili u Jugoslaviji izučavajući radničko samoupravljanje u nameri da poboljšaju svoj privredni rast, ali i da realizuju ideju Mao Ce Tunga da se radnicima daju veća ovlašćenja u preduzećima.
Da bismo to objasnili preciznije od Njujork Tajmsa, radilo se o sistemu Radničkih kongresa (po uzoru na Radničke savete) koji je uveden u kineskim preduzećima zajedno sa sistemom odgovornosti direktora.
Radnički kongresi nisu zauzimali mesta direktora i rukovodećih timova u usmeravanju poslovanja (RK nije bio najviši organ odlučivanja u preduzeću), ali su omogućavali radnicima da direktno učestvuju u upravljanju, nadziru rukovodioce, daju predloge i glasaju o visini dohodaka i ulaganja. Dakle, radilo se o kombinaciji upravljanja stručnog tima i Radničkog kongresa.
Do sredine 1981. godine, 90% velikih i srednjih preduzeća uspostavili su Radničke kongrese i prema anketi lista “People’s Daily” iz iste godine 85% radnika je izrazilo zadovoljstvo načinom na koji funkcionišu.1
Radnički kongresi su se od tada dodatno razvili. Npr. 1992. godine, stekli su veća ovlašćenja u kolektivnim (društvenim) nego u državnim preduzećima, sa mogućstvom da izaberu, zaposle i otpuste direktora fabrike. Zakon o kompanijama NR Kine iz 2005 dodatno je učvrstio poziciju Radničkih kongresa u državnim kompanijama i akcionarskim društvima. Prema njemu, Radnički kongresi birali su iz svojih redova najmanje trećinu članova upravnih odbora (WRBSD), izjednačujući njihova ovlašćenja sa direktorima. Naknadno su prošireni na preduzeća svih vrsta, uključujući i privatni sektor, gde su organizovani od strane sindikata.2
Prema tome, kada vam Amerikanci kažu da ste “svet”, i te kako su u pravu. Ne prirepak onog njihovog polusveta, nego narod čija politička praksa živi u sintezi uspešnih socijalističkih iskustava najrazvijenije države današnjice.
